.

روشهای ارزیابی ریسک چیست؟

ارزیابی ریسک یا Risk Assessment یک فرآیند سیستماتیک است که برای شناسایی خطرات و خطرات احتمالی در یک:

• موقعیت،
• شغل
• دستگاه
• و یا مجموع آنها

استفاده می‌شود، سپس با استفاده از متدولوژی ها و روش های مشخص برای ارزیابی ریسک تجزیه و تحلیل می‌شود که در صورت وقوع این خطرات چه اتفاقی می‌افتد.

به عنوان یک ابزار تصمیم گیری، هدف ارزیابی ریسک تعیین این است که چه اقداماتی باید برای حذف یا کنترل آن ریسک ها اجرا شود.

همچنین مشخص می کند که کدام یک از آنها باید با توجه به احتمال و تأثیر آنها بر تجارت اولویت بندی شوند.

شناسایی و ارزیابی ریسک های HSE یک فرآیند تخصصی است که باید بوسیله شرکت ها و یا مشاوران حرفه ای شناسایی و ارزیابی ریسک انجام شود.

ما به عنوان یک شرکت مشاور در زمینه اجرای پروژه های شناسایی و ارزیابی ریسک آماده ارائه خدمات مشاوره در مورد خطرات HSE در شرکت ها هستیم.

ارزیابی خطر و ریسک یکی از اجزای اصلی تحلیل ریسک است.

تجزیه و تحلیل ریسک فرآیندی با مراحل چندگانه است که قصد دارد تمام خطرات و مسائل بالقوه ای را که برای کسب و کار یا شرکت مضر هستند شناسایی و تجزیه و تحلیل کند.

خطرات HSE در شرکت ها شامل چه مواردی است؟

خطرات HSE می توانند از منابع مختلفی ناشی شوند، از جمله:

• خطرات فیزیکی:

مانند سر و صدا، ارتعاش، گرما، سرما، تابش، و نور نامناسب. این خطرات می توانند منجر به از دست دادن شنوایی، آسیب های اسکلتی عضلانی، سوختگی، سرمازدگی، سرطان، و مشکلات بینایی شوند.

• خطرات شیمیایی:

مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک، گازها، بخارات، ذرات و دود. این خطرات می توانند منجر به مسمومیت، آلرژی، سرطان و سایر بیماری های تنفسی و پوستی شوند.

• خطرات بیولوژیکی:

مانند قرار گرفتن در معرض باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها.

این خطرات می توانند منجر به عفونت ها، بیماری های مسری و سایر مشکلات سلامتی شوند.

• خطرات ارگونومیکی:

مانند طراحی نامناسب محل کار، بلند کردن اجسام سنگین، کار در حالت های نامناسب بدن.

این خطرات می توانند منجر به آسیب های اسکلتی عضلانی، خستگی و دردهای مزمن شوند.

• خطرات روانشناختی:

مانند استرس، اضطراب، افسردگی، و خشونت در محل کار.

این خطرات می توانند منجر به مشکلات سلامتی روانی، کاهش بهره وری و افزایش غیبت از کار شوند.

• خطرات ایمنی:

مانند سقوط از ارتفاع، برخورد با اشیاء، برق گرفتگی، آتش سوزی و انفجار. این خطرات می توانند منجر به جراحات جدی و مرگ شوند.

• ترکیبی از موارد فوق

عوامل موثر بر ریسک چه عواملی هستند؟

مشاوران شناسایی و ارزیابی ریسک بعد از شناسایی خطرات هر فرآیند یا فعالیت و یا خطاهای بالقوه باید شدت هریک از این خطرات را تعیین نمایند.

شدت ریسک به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

•  احتمال وقوع حادثه: چقدر احتمال دارد که حادثه رخ دهد؟

• شدت پیامدها: در صورت وقوع حادثه، چه میزان آسیب یا خسارت ایجاد می شود؟

• مدت زمان مواجهه: مدت زمان تماس با عامل خطرناک چقدر است؟

• تعداد افراد در معرض خطر: چند نفر در معرض این خطر قرار دارند؟

• میزان اثربخشی اقدامات کنترلی برای خطرات: آیا اقدامات کنترلی برای خطرات تعریف شده اند و آیا این اقدامات اثربخشند؟

روشهای شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک های HSE چه هستند؟

روش‌های متعددی برای ارزیابی ریسک‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای وجود دارد که انتخاب روش مناسب به عوامل مختلفی از جمله:

• نوع صنعت،
• اندازه سازمان،
• پیچیدگی فرآیندها
• منابع موجود

بستگی دارد.

شرکت های مشاور در زمینه شناسایی و ارزیابی ریسک با توجه به نوع صنعت و خطرات آن روش مناسب برای ارزیابی خطرات و ریسکها را پیشنهاد می کنند.

در ادامه برخی از روش‌های رایج شرح داده می‌شوند اما باید توجه داشت تعداد این روش ها بسیار زیاد است و به دلیل تنوع و نقاط ضعف و قوت هر یک از این روش ها معمولا مشاوران شناسایی و ارزیابی ریسک های ایمنی و بهداشت حرفه ای چند روش را برای اجرا پیشنهاد می کنند:

1. روش کیفی (Qualitative Methods):

این روش‌ها بر اساس قضاوت متخصصان و تجربیات گذشته صورت می‌گیرند و به صورت کمی اندازه‌گیری نمی‌شوند.

از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چک لیست‌ها (Checklists):

این روش ساده‌ترین و سریع‌ترین روش ارزیابی ریسک است.

یک چک لیست از پیش تعریف شده حاوی لیستی از خطرات رایج در یک صنعت یا محیط کار خاص است.

مفسران با بررسی وجود یا عدم وجود هر خطر در محیط کار، ریسک را ارزیابی می‌کنند.

این روش برای خطرات شناخته شده و رایج مناسب است، اما برای خطرات جدید یا پیچیده چندان کارآمد نیست.

• بررسی‌های میدانی (Walkthrough Inspections):

در این روش، متخصصان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای به صورت فیزیکی محیط کار را بررسی می‌کنند و خطرات را شناسایی می‌کنند.

این روش به طور معمول با استفاده از یک فرم ثبت اطلاعات همراه است.

این روش می‌تواند خطرات پنهان یا غیرمنتظره را نیز شناسایی کند.

• روش درخت خطا (Fault Tree Analysis – FTA):

این روش به صورت گرافیکی، روابط بین رویدادهای مختلف و منجر شدن آنها به یک حادثه را نشان می‌دهد.

این روش برای تحلیل خطرات پیچیده و سیستماتیک مناسب است.

• روش HAZOP (Hazard and Operability Study):

این روش سیستماتیک برای شناسایی خطرات و مشکلات عملیاتی در فرآیندهای پیچیده استفاده می‌شود.

در این روش، تیم متخصصان با استفاده از کلمات راهنما (guide words) مانند “بیشتر”، “کمتر”، “هیچ”، “معکوس”، و … فرآیند را بررسی کرده و خطرات احتمالی را شناسایی می‌کنند.

2. روش کمی (Quantitative Methods):

این روش‌ها به صورت عددی و با استفاده از داده‌های آماری، ریسک را اندازه‌گیری می‌کنند.

این روش‌ها دقیق‌تر از روش‌های کیفی هستند، اما نیاز به داده‌های بیشتری دارند و پیچیده‌تر هستند.

از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحلیل خطر و قابلیت اطمینان (Failure Mode and Effects Analysis – FMEA):

این روش برای شناسایی و ارزیابی خطرات مرتبط با خرابی اجزا و سیستم‌ها استفاده می‌شود.

برای هر جزء یا سیستم، احتمال خرابی، شدت پیامدها و احتمال تشخیص خرابی قبل از وقوع حادثه ارزیابی می‌شود.

• تحلیل درخت رویداد (Event Tree Analysis – ETA):

این روش به صورت گرافیکی، دنباله رویدادها را پس از وقوع یک رویداد آغازین نشان می‌دهد.

این روش برای ارزیابی احتمال وقوع حوادث و پیامدهای آنها استفاده می‌شود.

• مدل‌سازی مونت کارلو (Monte Carlo Simulation):

این روش از شبیه‌سازی‌های تصادفی برای ارزیابی ریسک استفاده می‌کند.

این روش برای ارزیابی ریسک‌های پیچیده و با عدم قطعیت بالا مناسب است.

3. روش‌های ترکیبی:

در بسیاری از موارد، ترکیب روش‌های کیفی و کمی برای ارزیابی ریسک‌ها استفاده می‌شود.

این روش‌ها از مزایای هر دو روش بهره می‌برند و ارزیابی جامع‌تری از ریسک‌ها ارائه می‌دهند.

انتخاب روش مناسب مناسب ارزیابی ریسک بر اساس چه عواملی انجام می شود؟

انتخاب روش مناسب ارزیابی ریسک به عوامل مختلفی بستگی دارد.

شرکت مهندسی پویندگان ایمنی و کیفیت به عنوان یک شرکت مجری پروژه های شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک H&S با توجه به موارد ذیل بهترین متدولوژی و روش های ارزیابی ریسک و خطرات را پیشنهاد می کند:

• نوع صنعت: هرصنعت و یا کسب و کار یا فرآیندی خطرات خاص خود را دارد و درجه و شدت خطرات در صنایع مختلف یکسان نیست لذا باید از روش مناسب آن صنعت استفاده کرد.

• الزامات قانونی و مقرراتی: این مورد بسیار مهم است گاهی نهادهای قانونی و یا مقرراتی و یا کارفرمایان روش های خاصی را الزام و یا پیشنهاد کرده اند.

• نوع خطر: خطرات ساده را می‌توان با روش‌های کیفی ساده مانند چک لیست ارزیابی کرد، در حالی که خطرات پیچیده نیاز به روش‌های کمی پیشرفته دارند.

• افراد در معرض خطر: هر چه تعداد این افراد بیشتر باشد باید از روش های پیچیده تر و کامل تر استفاده کرد.

• منابع موجود: روش‌های کمی پیچیده‌تر و زمان‌برتر هستند و نیاز به داده‌های بیشتری دارند.

• محدودیت‌های زمانی و بودجه: روش‌های ساده‌تر و سریع‌تر ممکن است برای ارزیابی سریع‌تر خطرات استفاده شوند.

در نهایت، مهم است که روش انتخابی به طور صحیح و با دقت اجرا شود و نتایج به دست آمده به طور مناسب تفسیر و استفاده شوند و این کار باید بوسیله افراد با تجربه و زیر نظرمشاور HSE واجد شرایط انجام گردد.

ارزیابی ریسک یک فرآیند مداوم است و باید به طور منظم به روز شود تا تغییرات در محیط کار و فرآیندها در نظر گرفته شوند.

 

چه روش هایی برای شناسایی و ارزیابی ریسک وجود دارد؟ و در ایران معمولا از چه متدولوژی استفاده می شود؟

متدولوژی‌های مختلفی برای ارزیابی و کنترل ریسک‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای وجود دارد.

هر کدام از این متدولوژی‌ها رویکرد خاص خود را داشته و برای شرایط و صنایع مختلف مناسب‌تر هستند.

شرکت های مشاور و مجری ارزیابی خطرات و ریسک ها با توجه به موارد فوق روش مناسب ارزیابی خطر و ریسک را پیشنهاد می کنند.

در ادامه به شرح و مقایسه برخی از متدولوژی‌های پرکاربرد می‌پردازیم:

1. Job Safety Analysis (JSA) یا آنالیز ایمنی شغل:

• شرح: JSA یک روش سیستماتیک برای شناسایی خطرات مرتبط با یک کار خاص است.

در این روش، هر مرحله از یک کار به طور دقیق بررسی شده و خطرات بالقوه آن شناسایی و اقدامات کنترلی برای کاهش ریسک پیشنهاد می‌شود.

این روش بر روی شناسایی خطرات در سطح وظیفه و فعالیت‌های فردی تمرکز دارد.

• مزایا JSA: ساده، قابل فهم، و به راحتی قابل اجرا. به طور مستقیم به کارگران و فعالیت‌هایشان مرتبط است.
• معایب JSA: می‌تواند زمان‌بر باشد، مخصوصا برای کارهای پیچیده. ممکن است خطرات غیرمنتظره یا خطرات سیستماتیک را از قلم بیندازد.

2. Hazard Identification (HAZID):

• شرح: HAZID یک روش گروهی برای شناسایی خطرات است.

در این روش، یک تیم از متخصصان با تجربه در زمینه‌های مختلف، با هم‌فکری و بحث، خطرات مرتبط با یک فرآیند، سیستم یا پروژه را شناسایی می‌کنند.

هدف اصلی، شناسایی طیف وسیعی از خطرات بالقوه است، حتی آنهایی که ممکن است به راحتی قابل مشاهده نباشند.

• مزایا HAZID: ایجاد یک دیدگاه جامع از خطرات، استفاده از دانش و تجربه چندین نفر، شناسایی خطرات غیرمنتظره.
• معایب HAZID: می‌تواند زمان‌بر و پرهزینه باشد، به تخصص و تجربه اعضای تیم وابسته است.

3. Failure Mode and Effects Analysis (FMEA):

• شرح: FMEA یک روش سیستماتیک برای شناسایی و ارزیابی خطرات مرتبط با خرابی اجزا و سیستم‌ها است. برای هر جزء یا سیستم، احتمال خرابی، شدت پیامدها و احتمال تشخیص خرابی قبل از وقوع حادثه ارزیابی می‌شود.

این روش به طور معمول از یک ماتریس برای رتبه‌بندی ریسک استفاده می‌کند.

ما برای اجرای پروژه های ارزیابی ریسک در شرکت های قطعه ساز مانند: رینگ سایپا، راویان نور، پیوند توسعه، صنایع الکترونیک سهند،

و یا برخی از شرکت های تجهیزات پزشکی مانند ایمان سرنگ، جهان سرنگ، باند گاز لطیف، باند و گاز افرند، و غیره از این روش استفاده کردیم.

• مزایا FMEA: روشی سیستماتیک و ساختاریافته برای ارزیابی ریسک، به شناسایی نقاط ضعف سیستم کمک می‌کند، امکان اولویت‌بندی ریسک‌ها را فراهم می‌کند.
• معایب FMEA: می‌تواند زمان‌بر و پیچیده باشد، به داده‌های قابل اعتماد نیاز دارد.

4. Job Hazard Analysis (JHA):

شرح: JHA شبیه به JSA است، اما ممکن است شامل ارزیابی کمی‌تر ریسک نیز باشد.

در JHA، خطرات مرتبط با یک کار خاص شناسایی شده و اقدامات کنترلی برای کاهش ریسک پیشنهاد می‌شود.

این روش بر روی شناسایی خطرات در سطح وظیفه و فعالیت‌های فردی تمرکز دارد.

ما تصویر درباره مابه عنوان مشاور شناسایی و ارزیابی ریسک این روش را شرکت های زیادی مانند:

• آرمان گهر سیرجان،
• نگین گهر خاور میانه،
• معدن ذغال سنگ پرورده طبس ،
• جهاد نصر کرمان، فراگیر عمران،
• شرکت مهندسی تژه
• و غیره

بکار بردیم.

مزایا JHA: ساده، قابل فهم، و به راحتی قابل اجرا. به طور مستقیم به کارگران و فعالیت‌هایشان مرتبط است.

معایب JHA: می‌تواند زمان‌بر باشد، مخصوصا برای کارهای پیچیده. ممکن است خطرات غیرمنتظره یا خطرات سیستماتیک را از قلم بیندازد.

5. Hazard and Operability Study (HAZOP):

شرح: HAZOP یک روش سیستماتیک برای شناسایی خطرات و مشکلات عملیاتی در فرآیندهای پیچیده است.

در این روش، یک تیم از متخصصان با استفاده از کلمات راهنما (guide words) مانند “بیشتر”، “کمتر”، “هیچ”، “معکوس”، و … فرآیند را بررسی کرده و خطرات احتمالی را شناسایی می‌کنند.

روش HAZOP بسیار در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع خطرناک کاربرد دارد.

شرکت مهندسی پویندگان ایمنی و کیفیت مشاور ارزیابی ریسک و HSE این روش را در:

• پتروشیمی لردگان،
• مجتمع طلای موته،
• خطوط لوله و مخابرات نفت ایران
• شرکت صنایع ملی مس با روش JHA به کار برد.

مزایا HAZOP: روشی سیستماتیک و جامع برای شناسایی خطرات، مناسب برای فرآیندهای پیچیده، شناسایی خطرات غیرمنتظره.

معایب HAZOP: می‌تواند زمان‌بر و پرهزینه باشد، به تخصص و تجربه اعضای تیم وابسته است.

مقایسه روش های ارزیابی ریسک و خطرات:

هریک از روش های ارزیابی ریسک و فرصت کاربرد و نقاط قوت و ضعف خود را دارد.

اما به طور کلی برای چند روش مشهور به طورخلاصه جدول ذیل کاربردها و مورد استفاده هر روش را شرح داده.

کلمات کلید: شرکت مجری شناسایی و ارزیابی ریسک